Οι απαιτήσεις για επαναπατρισμό των αντικειμένων που κατασχέθηκαν από τους λαφυραγωγούς είναι δύσκολο να αντικρουστούν.
Του Philip Stephens από τους Financial Times. Μετάφραση Cosmostatus.
philip.stephens@ft.com
Οι επιμελητές και οι διαχειριστές των μεγάλων μουσείων του κόσμου βρίσκονται σε κατάσταση αναταραχής. Ο Εμμάνουελ Μακρόν θέλει να επιστρέψει τους λεηλατημένους θησαυρούς στις πρώην Αφρικανικές αποικίες της Γαλλίας. Ο Γάλλος πρόεδρος, ο οποίος δηλώνει ότι τα εγκλήματα του Ευρωπαϊκού αποικισμού είναι «παρελθόν που πρέπει να περάσει», έχει πιάσει το κοινό αίσθημα. Και προς εκεί που βαδίζει η Γαλλία, θα υποχρεωθούν να βαδίσουν και οι άλλοι. Αυτό δεν αποτελεί νέο.
Οι τεράστιες συλλογές που συγκεντρώθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο, το Λούβρο, το Μουσείο του Βερολίνου και στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, αποτέλεσαν από καιρό πηγή διαμάχης, αλλά και γνώσης.
Η Ελληνική κυβέρνηση πολέμησε για δεκαετίες για την επιστροφή της ζωφόρου του Παρθενώνα και η Αίγυπτος για την προτομή του Νεφερτίτης.
Η γη όμως κινείται. Καθώς η προοπτική της Ιστορίας για τις αυτοκρατορίες της Ευρώπης χάνει κάποιες από τις αποχρώσεις της, οι απαιτήσεις για τον επαναπατρισμό πολιτιστικών αντικειμένων που κατασχέθηκαν από τους αποικιοκράτες είναι δύσκολο να αντικρουστούν.
Αυτόν τον μήνα, το Μουσείο Βικτώριας και Άλμπερτ στο Λονδίνο εξέθεσε αντικείμενα που αποκτήθηκαν από τις Βρετανικές δυνάμεις μετά τη Μάχη του 1868 στη Maqdala, στην τότε Αβησσυνία. Η Αιθιοπική κυβέρνηση θέλει να ανακτήσει τα εξαίσια αντικείμενα που έλαβε από τον ηττημένο αυτοκράτορα Tewodros II - μεταξύ των οποίων ένα εκπληκτικό χρυσό στέμμα, ένα δισκοπότηρο, βασιλικά κοσμήματα και θρησκευτικά άμφια. Το μουσείο Βικτώριας και Άλμπερτ είπε όμως όχι. Γιατί;
Η ιστορία όμως έχει δύο όψεις. Κανείς δεν θα μπορούσε να αντιταχθεί στην αποκατάσταση της κλοπής ιδιοκτησίας, για παράδειγμα, του Γερμανικού στρατού στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκόσμιου πολέμου. Όμως τι γίνεται με τα πλούτη που κατασχέθηκαν στην Αφρική σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα; Προφανώς, οι θησαυροί του Tewodros πρέπει να επιστραφούν.
Το σχέδιο του κ. Μακρόν φαίνεται ότι έχει ετοιμαστεί για να αντιμετωπίζει τέτοιες περιπτώσεις. Η Αφρικανική κληρονομιά, υποστηρίζει, «δεν μπορεί να είναι φυλακισμένη στα Ευρωπαϊκά μουσεία». Μάλιστα έχει διορίσει δύο εμπειρογνώμονες για να καταλήξει στο σχέδιο. Με λίγη τύχη, οι προτάσεις τους θα ανεβάσουν παντού τον πήχη για τα μουσεία. Τουλάχιστον, η πρωτοβουλία αυτή θα πρέπει να ασκήσει ηθική πίεση στα εν λόγω θεσμικά όργανα για να εξετάσουν προσεκτικότερα τις συλλογές τους.
Η περίπτωση των μεγάλων μουσείων είναι δύσκολη. Είναι πραγματικά θαυμάσια μέρη. Υπάρχει τεράστια αξία σε «εγκυκλοπαιδικά» ιδρύματα όπου η κληρονομιά της ανθρωπότητας συναρμολογείται, μελετάται και θαυμάζεται διαχρονικά. Οι πολιτισμοί βρίσκονται δίπλα-δίπλα. Οι πολιτισμοί της Ινδίας και της Περσίας μαζί με αυτούς της αρχαίας Ελλάδας και τα βασίλεια της δυτικής Αφρικής. Οι παραδόσεις, οι συνήθειες και οι δεξιότητες από διαφορετικές εποχές και περιοχές φωτίζονται αμοιβαία.
Αυτή η οικουμενικότητα, σωστά νομίζω, υποστηρίζει ότι η πολιτιστική κληρονομιά μας δεν μπορεί να συνδυαστεί με τα τακτοποιημένα συνοριακά πακέτα, σύμφωνα με τις γραμμές στο χάρτη - όρια που συχνά σχεδιάστηκαν αυθαίρετα μετά την απομάκρυνση των αυτοκρατορικών δυνάμεων.
Τα εγκυκλοπαιδικά μουσεία είναι πολύτιμα δημόσια αγαθά, μέρη που μας διδάσκουν για την ανθρωπότητα, απαλλαγμένα από μικροαστικό εθνικισμό και συγκρούσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, οι συλλογές τους μπορούν να θεωρηθούν ότι έχουν αποκτηθεί νόμιμα. Ήταν η συνήθης πρακτική στις αρχαιολογικές ανασκαφές να μοιράζονται τα «ευρήματα» με τις τοπικές αρχές. Η απομάκρυνση της κυριότητας δεν είναι όμως πάντοτε δυνατή.
Μέσα από την Ιστορία, η Τέχνη ακολούθησε την εξουσία - οι νικητές συσσώρευσαν τα λάφυρα. Ορισμένες από τις συμφωνίες που έκαναν οι αποικιοκράτες ήταν αναμφισβήτητα περίεργες, αλλά είναι πολύ δύσκολο να εφαρμόσουμε τα σημερινά ηθικά πρότυπα στις ευκαιρίες των προηγούμενων αιώνων.
Ωστόσο, αυτές οι προειδοποιήσεις, είναι πολύ συχνά πέρα από τη λογική. Ούτε ο κ. Μακρόν, ούτε κανείς άλλος προτείνει ότι οι γκαλερί του Λούβρου και του Βρετανικού Μουσείου θα πρέπει να εκκενωθούν και κάθε αντικείμενο να αναδιανεμηθεί στον τόπο καταγωγής του. Δεν μπορεί κάθε αρχαιότητα να επιστραφεί στην πατρίδα της.
Το σημαντικό είναι ότι οι ισχυρισμοί των εγκυκλοπαιδικών μουσείων θα πρέπει να σταθμιστούν ενάντια στα δικαιώματα των λαών των οποίων η κληρονομιά έχει λεηλατηθεί. Ακόμη κι όταν γιορτάζουν την οικουμενικότητα, οι Ευρωπαίοι αγαπούν την εθνική τους ιστορία.
Οι πρώην αποικίες έχουν επίσης το δικαίωμα να επιστρέψουν στην ιστορία. Η πανοραμική προοπτική του Μουσείου Βικτώριας και Άλμπερτ αρνείται στη μεγάλη πλειοψηφία των Αιθιόπων την πρόσβαση σε πολύτιμα εμβλήματα του πολιτισμού τους. Πόσοι θα καταλάβουν στο Λονδίνο τη φαντασία και τη δεξιοτεχνία των προγόνων των Αιθιόπων; Ανήκουν στην Αντίς Αμπέμπα. Το μπρούντζο του Μπενίν του Βρετανικού Μουσείου και τα έργα εθνικής τέχνης στο Μουσείο Branly του Παρισιού ανήκουν στην ίδια κατηγορία.
Κατά τη γνώμη μου, είναι απολύτως προφανές ότι ο Λόρδος Βύρωνας είχε δίκιο και ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα ανήκουν στην Αθήνα, ανεξάρτητα από τη συμφωνία που έκανε ο Λόρδος Έλγιν και οι τότε Οθωμανοί ηγεμόνες της Ελλάδας. Παραδέχομαι, ωστόσο, ότι πρόκειται για διαμάχη που έχει δρόμο μπροστά της. Αλλά οι «δύσκολες» περιπτώσεις, δεν πρέπει να επιτρέπεται να παρεμποδίζουν την διευθέτηση απλών περιπτώσεων λαθραίων.
Η ευρύτερη συζήτηση ίσως δεν πάει μακριά, αλλά ο επαναπατρισμός (σ.σ. αρχαιοτήτων) σε αυτές τις περιπτώσεις, θα φέρει τα μουσεία σε υψηλότερη ηθική θέση.
Ορισμένα από αυτά τα ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένου του Μουσείου Βικτώριας και Άλμπερτ, πρότειναν ότι ο κύκλος θα μπορούσε να τετραγωνιστεί μέσω δανειακών συμφωνιών. Ναι, κλέψαμε τους θησαυρούς σας, φαίνεται να λένε, αλλά τώρα θα είμαστε γενναιόδωροι και θα σας τους δώσουμε πίσω - δηλαδή, εφόσον αποφασίσουμε ότι θα τα φροντίσετε σωστά.
Έχω μια καλύτερη ιδέα. Όταν επιστραφούν τα λεηλατημένα, τα μουσεία να αναζητήσουν νέες συμφωνίες με τους αποδέκτες. Να προσφέρουν την εμπειρία και τη συνδρομή τους στη διατήρηση και την επιμέλεια (σ.σ. των αρχαιοτήτων). Σε αντάλλαγμα, οι νόμιμοι ιδιοκτήτες να στέλνουν πίσω τα αντικείμενα από καιρό σε καιρό, ώστε να μπορούν να πάρουν τη θέση τους ανάμεσα στις εγκυκλοπαιδικές εκθέσεις των μεγάλων πολιτισμών της ιστορίας.
Του Philip Stephens από τους Financial Times. Μετάφραση Cosmostatus.
philip.stephens@ft.com
Οι επιμελητές και οι διαχειριστές των μεγάλων μουσείων του κόσμου βρίσκονται σε κατάσταση αναταραχής. Ο Εμμάνουελ Μακρόν θέλει να επιστρέψει τους λεηλατημένους θησαυρούς στις πρώην Αφρικανικές αποικίες της Γαλλίας. Ο Γάλλος πρόεδρος, ο οποίος δηλώνει ότι τα εγκλήματα του Ευρωπαϊκού αποικισμού είναι «παρελθόν που πρέπει να περάσει», έχει πιάσει το κοινό αίσθημα. Και προς εκεί που βαδίζει η Γαλλία, θα υποχρεωθούν να βαδίσουν και οι άλλοι. Αυτό δεν αποτελεί νέο.
Οι τεράστιες συλλογές που συγκεντρώθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο, το Λούβρο, το Μουσείο του Βερολίνου και στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, αποτέλεσαν από καιρό πηγή διαμάχης, αλλά και γνώσης.
Η Ελληνική κυβέρνηση πολέμησε για δεκαετίες για την επιστροφή της ζωφόρου του Παρθενώνα και η Αίγυπτος για την προτομή του Νεφερτίτης.
Η γη όμως κινείται. Καθώς η προοπτική της Ιστορίας για τις αυτοκρατορίες της Ευρώπης χάνει κάποιες από τις αποχρώσεις της, οι απαιτήσεις για τον επαναπατρισμό πολιτιστικών αντικειμένων που κατασχέθηκαν από τους αποικιοκράτες είναι δύσκολο να αντικρουστούν.
Αυτόν τον μήνα, το Μουσείο Βικτώριας και Άλμπερτ στο Λονδίνο εξέθεσε αντικείμενα που αποκτήθηκαν από τις Βρετανικές δυνάμεις μετά τη Μάχη του 1868 στη Maqdala, στην τότε Αβησσυνία. Η Αιθιοπική κυβέρνηση θέλει να ανακτήσει τα εξαίσια αντικείμενα που έλαβε από τον ηττημένο αυτοκράτορα Tewodros II - μεταξύ των οποίων ένα εκπληκτικό χρυσό στέμμα, ένα δισκοπότηρο, βασιλικά κοσμήματα και θρησκευτικά άμφια. Το μουσείο Βικτώριας και Άλμπερτ είπε όμως όχι. Γιατί;
Η ιστορία όμως έχει δύο όψεις. Κανείς δεν θα μπορούσε να αντιταχθεί στην αποκατάσταση της κλοπής ιδιοκτησίας, για παράδειγμα, του Γερμανικού στρατού στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκόσμιου πολέμου. Όμως τι γίνεται με τα πλούτη που κατασχέθηκαν στην Αφρική σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα; Προφανώς, οι θησαυροί του Tewodros πρέπει να επιστραφούν.
Το σχέδιο του κ. Μακρόν φαίνεται ότι έχει ετοιμαστεί για να αντιμετωπίζει τέτοιες περιπτώσεις. Η Αφρικανική κληρονομιά, υποστηρίζει, «δεν μπορεί να είναι φυλακισμένη στα Ευρωπαϊκά μουσεία». Μάλιστα έχει διορίσει δύο εμπειρογνώμονες για να καταλήξει στο σχέδιο. Με λίγη τύχη, οι προτάσεις τους θα ανεβάσουν παντού τον πήχη για τα μουσεία. Τουλάχιστον, η πρωτοβουλία αυτή θα πρέπει να ασκήσει ηθική πίεση στα εν λόγω θεσμικά όργανα για να εξετάσουν προσεκτικότερα τις συλλογές τους.
Η περίπτωση των μεγάλων μουσείων είναι δύσκολη. Είναι πραγματικά θαυμάσια μέρη. Υπάρχει τεράστια αξία σε «εγκυκλοπαιδικά» ιδρύματα όπου η κληρονομιά της ανθρωπότητας συναρμολογείται, μελετάται και θαυμάζεται διαχρονικά. Οι πολιτισμοί βρίσκονται δίπλα-δίπλα. Οι πολιτισμοί της Ινδίας και της Περσίας μαζί με αυτούς της αρχαίας Ελλάδας και τα βασίλεια της δυτικής Αφρικής. Οι παραδόσεις, οι συνήθειες και οι δεξιότητες από διαφορετικές εποχές και περιοχές φωτίζονται αμοιβαία.
Αυτή η οικουμενικότητα, σωστά νομίζω, υποστηρίζει ότι η πολιτιστική κληρονομιά μας δεν μπορεί να συνδυαστεί με τα τακτοποιημένα συνοριακά πακέτα, σύμφωνα με τις γραμμές στο χάρτη - όρια που συχνά σχεδιάστηκαν αυθαίρετα μετά την απομάκρυνση των αυτοκρατορικών δυνάμεων.
Τα εγκυκλοπαιδικά μουσεία είναι πολύτιμα δημόσια αγαθά, μέρη που μας διδάσκουν για την ανθρωπότητα, απαλλαγμένα από μικροαστικό εθνικισμό και συγκρούσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, οι συλλογές τους μπορούν να θεωρηθούν ότι έχουν αποκτηθεί νόμιμα. Ήταν η συνήθης πρακτική στις αρχαιολογικές ανασκαφές να μοιράζονται τα «ευρήματα» με τις τοπικές αρχές. Η απομάκρυνση της κυριότητας δεν είναι όμως πάντοτε δυνατή.
Μέσα από την Ιστορία, η Τέχνη ακολούθησε την εξουσία - οι νικητές συσσώρευσαν τα λάφυρα. Ορισμένες από τις συμφωνίες που έκαναν οι αποικιοκράτες ήταν αναμφισβήτητα περίεργες, αλλά είναι πολύ δύσκολο να εφαρμόσουμε τα σημερινά ηθικά πρότυπα στις ευκαιρίες των προηγούμενων αιώνων.
Ωστόσο, αυτές οι προειδοποιήσεις, είναι πολύ συχνά πέρα από τη λογική. Ούτε ο κ. Μακρόν, ούτε κανείς άλλος προτείνει ότι οι γκαλερί του Λούβρου και του Βρετανικού Μουσείου θα πρέπει να εκκενωθούν και κάθε αντικείμενο να αναδιανεμηθεί στον τόπο καταγωγής του. Δεν μπορεί κάθε αρχαιότητα να επιστραφεί στην πατρίδα της.
Το σημαντικό είναι ότι οι ισχυρισμοί των εγκυκλοπαιδικών μουσείων θα πρέπει να σταθμιστούν ενάντια στα δικαιώματα των λαών των οποίων η κληρονομιά έχει λεηλατηθεί. Ακόμη κι όταν γιορτάζουν την οικουμενικότητα, οι Ευρωπαίοι αγαπούν την εθνική τους ιστορία.
Οι πρώην αποικίες έχουν επίσης το δικαίωμα να επιστρέψουν στην ιστορία. Η πανοραμική προοπτική του Μουσείου Βικτώριας και Άλμπερτ αρνείται στη μεγάλη πλειοψηφία των Αιθιόπων την πρόσβαση σε πολύτιμα εμβλήματα του πολιτισμού τους. Πόσοι θα καταλάβουν στο Λονδίνο τη φαντασία και τη δεξιοτεχνία των προγόνων των Αιθιόπων; Ανήκουν στην Αντίς Αμπέμπα. Το μπρούντζο του Μπενίν του Βρετανικού Μουσείου και τα έργα εθνικής τέχνης στο Μουσείο Branly του Παρισιού ανήκουν στην ίδια κατηγορία.
Κατά τη γνώμη μου, είναι απολύτως προφανές ότι ο Λόρδος Βύρωνας είχε δίκιο και ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα ανήκουν στην Αθήνα, ανεξάρτητα από τη συμφωνία που έκανε ο Λόρδος Έλγιν και οι τότε Οθωμανοί ηγεμόνες της Ελλάδας. Παραδέχομαι, ωστόσο, ότι πρόκειται για διαμάχη που έχει δρόμο μπροστά της. Αλλά οι «δύσκολες» περιπτώσεις, δεν πρέπει να επιτρέπεται να παρεμποδίζουν την διευθέτηση απλών περιπτώσεων λαθραίων.
Η ευρύτερη συζήτηση ίσως δεν πάει μακριά, αλλά ο επαναπατρισμός (σ.σ. αρχαιοτήτων) σε αυτές τις περιπτώσεις, θα φέρει τα μουσεία σε υψηλότερη ηθική θέση.
Ορισμένα από αυτά τα ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένου του Μουσείου Βικτώριας και Άλμπερτ, πρότειναν ότι ο κύκλος θα μπορούσε να τετραγωνιστεί μέσω δανειακών συμφωνιών. Ναι, κλέψαμε τους θησαυρούς σας, φαίνεται να λένε, αλλά τώρα θα είμαστε γενναιόδωροι και θα σας τους δώσουμε πίσω - δηλαδή, εφόσον αποφασίσουμε ότι θα τα φροντίσετε σωστά.
Έχω μια καλύτερη ιδέα. Όταν επιστραφούν τα λεηλατημένα, τα μουσεία να αναζητήσουν νέες συμφωνίες με τους αποδέκτες. Να προσφέρουν την εμπειρία και τη συνδρομή τους στη διατήρηση και την επιμέλεια (σ.σ. των αρχαιοτήτων). Σε αντάλλαγμα, οι νόμιμοι ιδιοκτήτες να στέλνουν πίσω τα αντικείμενα από καιρό σε καιρό, ώστε να μπορούν να πάρουν τη θέση τους ανάμεσα στις εγκυκλοπαιδικές εκθέσεις των μεγάλων πολιτισμών της ιστορίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου