Η Ημέρα του Όχι της Ελλάδας και το δόγμα του Ισραήλ για το Έιν Μπρέρα αποκαλύπτουν το πώς επιβιώνουν τα μικρά έθνη — μετατρέποντας την ανυπακοή σε στρατηγική, τη δύναμη σε ειρήνη και τις συμμαχίες σε ασφάλεια.
Του Shay Gal για τους Times of Israel
Μετάφραση CosmoStatus
Η 28η Οκτωβρίου δεν είναι απλώς μια ημερομηνία στην Ελληνική ιστορία — είναι μια απόφαση που ανανεώνεται κάθε χρόνο. Μια υπενθύμιση ότι η αξιοπρέπεια δεν είναι διαπραγματεύσιμη, ότι η κυριαρχία δεν είναι διαπραγματευτικό χαρτί και ότι η λέξη «Όχι» μπορεί να αποτελέσει στρατηγικό πλεονέκτημα όταν βασίζεται στην ετοιμότητα και σε μια κουλτούρα που βάζει την ελευθερία πάνω από την ευκολία.
Η δύναμη αυτού του «Όχι» αντηχεί ακόμα πολύ πιο πέρα από την οροσειρά της Πίνδου. Μιλάει για τον πολιτισμικό όρκο του Ισραήλ — ein brera («אין ברירה»), την άρνηση να ζει κανείς στο έλεος του άλλου — και για την αλήθεια που αποκτήθηκε με κόπο ότι η ειρήνη δεν χτίζεται με την κατευναστική βία αλλά με τη διαμόρφωση των επιλογών του αντιπάλου.
Η ιστορική άγκυρα είναι ξεκάθαρη. Πριν από την αυγή της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο πρέσβης της Ιταλίας, Εμανουέλε Γκράτσι, επέδωσε το τελεσίγραφο του Μουσολίνι στον πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά: να επιτραπεί η είσοδος των δυνάμεων του Άξονα σε «στρατηγικά σημεία» στην Ελλάδα ή να αντιμετωπίσει εισβολή. Ο Μεταξάς απάντησε στη γλώσσα της διπλωματίας, στα γαλλικά — «Alors, c’est la guerre» — λέξεις που οι Έλληνες μετέφρασαν με μια λέξη ανυπακοής που έγινε εθνικό δόγμα: ΟΧΙ. Μέσα σε λίγες ώρες, οι ιταλικές φάλαγγες ξεχύθηκαν από την Αλβανία. Ο Ελληνικός Στρατός σύντομα τις έριξε πίσω, πέρα από τα σύνορα, στην πρώτη ήττα του Άξονα στον πόλεμο. Δεν ήταν ένα ξέσπασμα ρομαντικής αλαζονείας, αλλά μια συνεκτική πράξη πολιτικής δεξιοτεχνίας — μια απόφαση να αντιμετωπιστεί ο εξαναγκασμός με αξιόπιστη θέληση και άμεση κινητοποίηση.
Αν η Ημέρα του Όχι μοιάζει έμφυτη στο ελληνικό πνεύμα, είναι επειδή πηγάζει από παλαιότερες ρίζες. «Ελευθερία ή Θάνατος» — η κραυγή του 1821, σφυρηλάτησε το ελληνικό ήθος που συνδυάζει τη φρόνηση με το φιλότιμο: τη σοφία ενωμένη με την τιμή, τη δύναμη με την ευθύνη. Από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας μέχρι το χωνευτήρι του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα έμαθε έναν κανόνα: όταν οι μεγαλύτερες δυνάμεις έθεταν τους όρους, τα αληθινά έθνη έθεταν τους δικούς τους — και επωμίζονταν το κόστος με πειθαρχία και αξιοπρέπεια.
Ο παραλληλισμός του Ισραήλ δεν είναι μεταφορά· είναι μια συγγένεια στρατηγικής ιδιοσυγκρασίας. Η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας στις 14 Μαΐου 1948, ενόψει μιας επικείμενης περιφερειακής εισβολής, ήταν μια πράξη ηγεσίας κομμένη από το ίδιο ύφασμα με το Όχι - όχι θεατρική, αλλά υπεύθυνη, που όριζε την επιβίωση μέσω της σαφήνειας του σκοπού και της θέλησης να επωμιστεί το κόστος. Δεκαεννέα χρόνια αργότερα, το προληπτικό χτύπημα του Πολέμου των Έξι Ημερών δεν ήταν μια μέθη με βία, αλλά η ζοφερή αριθμητική ενός μικρού κράτους που συμπιέζει τον κίνδυνο στον χρόνο για να αποφύγει την καταστροφή. Για γενιές, οι Ισραηλινοί αποκαλούσαν αυτή τη στάση ein brera - «καμία εναλλακτική» - ένα δόγμα βαθιά ριζωμένο στη στρατηγική τους σκέψη.
Τι κάνουν τα έθνη με ένα τέτοιο δόγμα άρνησης μόλις διαλυθεί ο καπνός; Τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους Ισραηλινούς, η απάντηση είναι η θεσμοθέτησή του - στη στρατηγική και στον σχεδιασμό δυνάμεων. Η στρατηγική των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων βασίζεται στην αποτροπή, την έγκαιρη προειδοποίηση και την αποφασιστική δράση, οργανώνοντας μια πολυμέτωπη άμυνα σε μια εποχή πυραύλων, πληρεξουσίων και κυβερνοασφάλειας. Η Ελλάδα, εν τω μεταξύ, έχει μεταφράσει την ηθική του Όχι σε μια εκσυγχρονισμένη τάξη μάχης. Και στις δύο περιπτώσεις, το «Όχι» έγινε σύστημα.
Το να μιλάμε για το «Όχι στην εξουσία» δεν σημαίνει ότι γιορτάζουμε την άρνηση. Ο Αλμπέρ Καμύ, στον «Επαναστάτη», μας υπενθύμισε ότι το «Όχι» του επαναστάτη δεν είναι μια χειρονομία καταστροφής αλλά μια υπεράσπιση του νοήματος - μια άρνηση που υπονοεί ένα «Ναι» σε κάτι ανώτερο: τον νόμο, την αξιοπρέπεια, την ίδια τη ζωή. Διαβάστε την Ημέρα του Όχι μέσα από αυτό το πρίσμα και δεν θα δείτε έναν σπασμό ανυπακοής αλλά ένα ηθικό και στρατηγικό πρότυπο - έναν κανόνα για τα μικρά έθνη στα όρια των αυτοκρατοριών να διατηρούν την αυτονομία τους χωρίς να φλερτάρουν με τον μηδενισμό. Το ίδιο πρότυπο εξηγεί την αυτοσυγκράτηση του Ισραήλ όταν μπορεί και την αποφασιστικότητά του όταν πρέπει.
Η προϋπόθεση για την ειρήνη, λοιπόν, δεν είναι μια διάθεση. Είναι μια δομή κινήτρων. Ο Thomas Schelling την ονόμασε «διπλωματία της βίας»: η διαμόρφωση των επιλογών ενός αντιπάλου έτσι ώστε η συμμόρφωση να είναι καλύτερη από την ανυπακοή. Η διαρκής ειρήνη βασίζεται στην αξιόπιστη ισχύ, στη θέληση να χρησιμοποιηθεί εάν χρειαστεί και στη σταθερή προσφορά μιας καλύτερης συμφωνίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι διαπραγματεύσεις του Camp David του 1978 οδήγησαν στη Συνθήκη Ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ: η πραγματικότητα του πεδίου της μάχης έκανε την εναλλακτική λύση στην ειρήνη - έναν ακόμη πόλεμο - προφανώς χειρότερη, ενώ η συνθήκη προσέφερε πλήρη απόσυρση και ομαλοποίηση από το Σινά. Η θεωρία της αποτροπής μερικές φορές γίνεται πολεμοχαρής καρικατούρα. Στην πραγματικότητα, είναι μια γλώσσα ορίων που καθιστά τον συμβιβασμό ορθολογικό.
Οι προκλήσεις της εποχής μας δεν είναι αφηρημένες — δοκιμάζουν τη δύναμη και την αποφασιστικότητα. Για την Ελλάδα και την Κύπρο, το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας της Τουρκίας, οι παραβιάσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο και η συνεχιζόμενη κατοχή του ενός τρίτου της Κύπρου αποτελούν καθημερινή απόδειξη ότι ο νόμος χωρίς ισχύ είναι απλώς μια υπόδειξη. Σε αυτή την πραγματικότητα, η «Οργή του Ποσειδώνα» — το κοινό δόγμα Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου — αντιπροσωπεύει μία αρχή: εάν το όραμα του Ψηφίσματος 541 του ΟΗΕ, που ζητά την επανένωση της Κύπρου υπό τη νόμιμη κυριαρχία της, δεν μπορεί να επιτευχθεί ειρηνικά, δεν θα αφεθεί να διαρκέσει λόγω βίας.
Για το Ισραήλ, ισχύει ο ίδιος νόμος της επιβίωσης. Η αυτοάμυνα δεν είναι επιθετικότητα. Η αποτροπή δεν είναι ντροπή. Η οικοδόμηση δύναμης, η θέληση για χρήση της και η χρήση της όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή – αυτά δεν αποτελούν απειλές για την ειρήνη, αλλά τα θεμέλιά της. Αυτό που ίσχυε σε κάθε προηγούμενο πόλεμο θα παραμείνει αληθινό σε κάθε μελλοντική σύγκρουση: η ειρήνη διαρκεί μόνο όταν η δύναμη την υποστηρίζει.
Μαζί, αυτά τα τρία έθνη απεικονίζουν τον ρόλο ενός «Κυρίαρχου Κράτους στα Άκρα» — ή ενός «Έθνους στα Άκρα»: χώρες που βρίσκονται στα όρια της παγκόσμιας τάξης, απορροφούν τις απειλές και αποτρέπουν την επιθετικότητα, αλλά επιλέγουν να παραμείνουν αγκυροβολημένες σε έναν ανοιχτό, βασισμένο σε κανόνες κόσμο. Η γεωγραφία τους τις καθιστά εκτεθειμένες — αλλά η πειθαρχία τους τις καθιστά απαραίτητες.
Τι πρέπει να μάθει ο κόσμος από την 28η Οκτωβρίου στην Ελλάδα και το δόγμα ύπαρξης του Ισραήλ;
Η ειρήνη χωρίς μόχλευση είναι μια ψευδαίσθηση. Η αποτροπή, όχι η κατευνασμός, διατηρεί τη σταθερότητα. Οι πιο δύσκολες αποφάσεις που λαμβάνουν τα έθνη δεν είναι για πρωτοσέλιδα αλλά για γενιές - να ενεργούν ή να κρατιούνται, πάντα από θέση αναμφισβήτητης ισχύος.
Το Όχι της Ελλάδας και το ein brera του Ισραήλ δεν είναι απόρριψη της διπλωματίας, αλλά της ηθικής της βάσης. Το να λες «Όχι» στον εξαναγκασμό είναι μόνο η μισή ηγεσία. Το άλλο μισό είναι το θάρρος να χτίσεις ένα μέλλον με δύναμη, συμμαχίες και εμπιστοσύνη.
Γι' αυτό η 28η Οκτωβρίου είναι κάτι περισσότερο από μια Ελληνική εορτή - είναι ένα μάθημα υπεύθυνου θάρρους. Ο ελεύθερος κόσμος πρέπει να επιλέξει για τα παιδιά του, όχι για τη στιγμή: να χτίσει δύναμη που αποτρέπει, συνεργασίες που διαρκούν και την ηθική διαύγεια να πει «Όχι» όταν πρέπει - ώστε να μπορεί να πει «Ναι» όταν έχει σημασία.
Αναπαραγωγή του άρθρου μπορεί να γίνει μόνο με ευδιάκριτη αναφορά στην πηγή CosmoStatus και χρήση live link
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου